Interview met
Dianda Veldman
(directeur patiëntenfederatie Nederland)
en Carin Littooij
(Bestuurslid bij Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV))


Een wederkerige relatie

Een patiënt verwacht deskundigheid van de huisarts, zo blijkt uit de verhalen. Maar waar de een vooral betrokkenheid en persoonlijke aandacht zoekt, wil de ander gewoon snel van de klachten af. Wat betekent deze verscheidenheid voor het werk van de huisarts? En wat vraagt dit voor de toekomst?

Maatwerk, dat is precies waar het in ons vak om draait, zegt Carin. ‘De arts-patiëntrelatie is ons belangrijkste instrument, daar gebeurt het’, vervolgt ze. De patiënt vertelt wat de klachten zijn. De huisarts is opgeleid om die klachten betekenis te geven. ‘Als huisarts moet ik mij altijd afvragen: “Waarom komt deze patiënt nu bij mij?” Daarop baseer ik mijn adviezen en acties. Mensen met dezelfde klacht kunnen totaal verschillende hulpvragen hebben. Neem maagpijn. De ene patiënt wil een doorverwijzing om kanker uit te sluiten, de ander is eigenlijk bezorgd dat zijn partner ervan doorgaat. In de eerste minuten van het consult moet ik die achterliggende vraag zien te achterhalen.’

De klassieker “Wat denkt u er zelf van?” levert bij sommige patiënten irritatie op. Die vraag zien ze als een verplicht nummertje.

‘Daarom is het zo belangrijk dat een arts goed aanvoelt welke vraag hij of zij bij welke patiënt stelt’, zegt Carin. Ook bij het stellen van die verhelderende vragen. ‘Ik wil achterhalen of er iets specifieks is waar die patiënt aan denkt, of waar hij bang voor is. Dat is bepalend voor het gesprek dat ik als huisarts vervolgens voer.’

Dianda: ‘Ik zie die verheldering van de hulpvraag breder. Ik wil dat de huisarts ook rekening houdt met wat iemand zelf kan. Uit de ervaringsverhalen blijkt eens te meer dat mensen het geruststellend vinden als ze weten wat ze zelf kunnen doen. De arts moet inschatten hoeveel zelfzorg iemand aankan. Achterhalen of er een netwerk is dat zo nodig ondersteuning kan bieden.’

Maatwerk betekent ook dat de relatie tussen patiënt en huisarts wederkerig is, zegt Carin. ‘Laatst adviseerde ik een patiënt om een andere praktijk te zoeken omdat ze te ver buiten ons werkgebied woont. “Ik wil hier niet weg, want ik werk zo lekker met jullie samen”, zei ze. Dat vond ik mooi geformuleerd. Het is de ideale situatie om samen tot betere beslissingen te komen.’ Dianda knikt. En juist daarom is het zo belangrijk dat je een huisarts hebt die bij je past.’

Digitale zorg

Door de coronacrisis zijn meer huisartsen overgegaan tot digitale zorg op afstand. Veel patiënten zijn enthousiast over het beeldbellen of appen met de dokter. Vooral bij eenvoudigere vragen. Over bijvoorbeeld bijwerkingen van medicatie. Maar ook om thuis in alle rust online hun dossier in te zien en zo beter over een behandelvoorstel te kunnen nadenken. 

Het is duidelijk geworden dat er digitaal veel mogelijk is, zegt Dianda. ‘Laten we daarbij niet vergeten dat digitale zorg niet ophoudt bij beeldbellen of mailen.’ Er is een heel scala aan digitale mogelijkheden. Zoals online afspraken maken, een e-consult via mail, chat of beeldbellen en medische apps waarmee patiënten uitslagen of hun hele dossier kunnen inzien. En ook hier geldt weer dat mensen verschillen in hun voorkeuren. ‘Sommigen willen een slechtnieuwsboodschap liefst thuis achter hun scherm horen. Daar hebben ze geliefden om zich heen en voelen ze zich vrijer om te huilen dan in de spreekkamer van de dokter.’

Leidt corona tot blijvende veranderingen in het digitale aanbod van de huisartsenpraktijk?

Dianda: ‘Niet vanzelf, ben ik bang. Als we niks doen, gaat het straks weer bijna net zoals daarvoor. Eerst de doktersassistente bellen, twee dagen later naar de praktijk fietsen terwijl je eigenlijk moet werken en dan wachten in een overvolle wachtkamer.’

Carin: ‘Ik ben minder sceptisch.’ Ze pakt er cijfers van een recent LHV-onderzoek bij. ‘Van alle huisartsen in Nederland werkt nu bijvoorbeeld 75 procent met e-consulten per mail en 53 procent met een of andere vorm van beeldbellen. De meesten zijn van plan om dat te blijven doen.’ Volgens Carin zijn er onomkeerbare stappen gezet. Maar ook zij acht een gedragsverandering nog nodig. Van artsen én patiënten. ‘Veel patiënten hebben nog geen ervaring met digitale processen. En wat mensen niet kennen, zullen ze ook niet missen.’ Beiden zijn het erover eens dat het een taak is van de huisarts om patiënten goed voor te lichten over digitale zorgmogelijkheden.

Voor een structurele inbedding van de digitale zorg is echter meer nodig dan huisartsen die er individueel mee aan de slag gaan. Daar is Dianda van overtuigd. Zo zullen zorgverzekeraars moeten zorgen voor de financiële randvoorwaarden. En het is heel belangrijk dat huisartsenpraktijken goede ondersteuning krijgen bij de digitaliseringsslag. ‘Het zijn kleine organisaties die niet kunnen terugvallen op een ICT-afdeling. Bovendien hebben ze het al druk genoeg.’

Hybride praktijk

Digitale zorg moet niet in de plaats komen van een fysiek consult bij de dokter of van een visite aan huis. Ook dat is voor beiden vanzelfsprekend. ‘Ons ideaal is een hybride huisartsenpraktijk’, zegt Dianda. Een combinatie van fysiek en online. De Patiëntenfederatie onderzoekt nu hoe het digitale deel van die hybride praktijk het beste vorm kan krijgen. ‘Dat doen we samen met onder meer ICT-organisaties, zorgverzekeraars en beroepsverenigingen. Door ondersteuning van bijvoorbeeld de implementatie van ICT-systemen en gegevensverwerking willen wij het huisartsenpraktijken en hun patiënten makkelijker maken.’ Het is nu een zaak van doorpakken, vindt Dianda. ‘Huisartsen hoeven niet allemaal het wiel uit te vinden. Dat zou ook veel te lang duren.’

Die ondersteuning bij het integreren van digitale processen kunnen we inderdaad goed gebruiken, zegt Carin. Lachend: ‘Dank je wel dus, Dianda.’ De ontwikkelingen gaan bovendien razendsnel. Denk aan de toepassingen van kunstmatige intelligentie bij bijvoorbeeld triage, de besluitvorming of iemand een arts moet zien en op welke termijn. ‘Als dat ons en onze patiënten helpt, gaan we ook daar gebruik van maken. Ook daar moeten we nu al over nadenken.’

Regierol van de huisarts

Sommige patiënten hebben meerdere zorgverleners. Of de huisarts in die contacten een rol kan spelen, is voor patiënten niet altijd duidelijk.

Hoe zien jullie dat? Hebben huisartsen altijd een regierol?

Een huisarts is ook opgeleid om de patiënt in het zorgtraject te coachen, zegt Carin. Dat draagt bij aan samenhang in de zorg. Die rol is gedurende het zorgtraject wel verschillend. In het ziekenhuis opgenomen, valt een patiënt formeel onder de verantwoordelijkheid van de hoofdbehandelend specialist. Vooral in het poliklinisch contact met meerdere specialisten ziet ze patiënten soms vastlopen. ‘Als ik het medisch noodzakelijk vind, bel ik een van die specialisten. Dan wil ik weten wat er aan de hand is en of het bijvoorbeeld sneller kan.’

1 nachtkastje

Voor patiënten is het natuurlijk fijn dat ze op hun huisarts kunnen terugvallen als er gaten vallen in de tweede lijn, zegt Dianda. Maar eigenlijk is het vreemd dat de zorg in het ziekenhuis soms zo verkokerd is. Wat haar betreft hoeft die coachende rol niet per se bij de huisarts te liggen. Zeker niet wanneer iemand kind aan huis is in het ziekenhuis.

Samenwerking met partners uit de eerste lijn is vanzelfsprekender, zegt Carin. Dat hoort echt bij ons werk. Ze herkent het ervaringsverhaal van een mantelzorger wiens huisarts een gezamenlijk overleg regelt met de praktijkondersteuner en de thuiszorg. Dat is illustratief voor de huidige huisartsenzorg.

Dat geldt ook voor de samenwerking met de hulpverleners in de nulde lijn, zegt Carin. Met de buurtteams, het sociaal-maatschappelijk werk, de schuldhulpverlening. Daar hebben huisartsen echter vooral een doorverwijzende rol. ‘Veel zorgvragen van patiënten hebben te maken met sociaaleconomische problematiek. Echtscheiding, dreigende werkloosheid, opeenstapeling van schulden. Dat kunnen wij niet oplossen, maar we weten wie onze patiënten daarbij wel kunnen helpen. Wij kennen de sociale kaart.’

2 handenineen

Of huisartsen daadwerkelijk voldoende doorverwijzen naar de nulde lijn, is volgens Dianda de vraag. De nadruk ligt volgens haar nog steeds bij een somatische aanpak. Dat heeft te maken met financiële prikkels. En ook met taboes. ’Voor veel patiënten is het nog altijd makkelijker om bij jou de deur plat te lopen in plaats van elders hulp te zoeken.’ Dat spreekt Carin tegen. ‘Als ik iemand duidelijk heb uitgelegd dat het buurtteam de mogelijkheden heeft om hem te helpen en zie dat dat op weerstand blijft stuiten, ga ik daarover in gesprek. Dat hoort allemaal bij die coachende rol.’

Een huisarts die bij je past, dat is wat alle patiënten willen. Maar hoe kies je zo’n huisarts?

Iedere huisartsenpraktijk heeft tegenwoordig een website, zegt Carin. Die bieden veel informatie. Over alle medewerkers, hun werktijden en eventuele extra aandachtsgebieden. Bijvoorbeeld speciale zorg voor chronisch zieken.

Dianda ziet nog genoeg mogelijkheden om die informatie te verbeteren. Voor patiënten is het lastig om al die websites van individuele praktijken met elkaar te vergelijken. ‘Niemand gaat eens lekker funshoppen bij verschillende huisartsenpraktijken. Wij zien het liefst dat er ook één centrale plek online is waarop informatie over bijvoorbeeld alle praktijken in een stad te vinden is.’

‘Een huisartsenpraktijk is geen kapsalon waar de klant kan zien hoe de verschillende kappers werken’, zegt Dianda. ‘De deur van de spreekkamer is dicht en dat moet zo blijven. Daarom is het belangrijk dat jullie ook andere manieren zoeken om je werkwijze zichtbaar te maken. Vraag aan je patiënten wat ze van jullie willen weten en laat dat zien.’

Als iemand een nieuwe huisarts zoekt, is het mogelijk om een kennismakingsgesprek aan te vragen. Dat staat in de gezamenlijke folder van de Patiëntenvereniging en de LHV. ‘Ik adviseer mensen om dat echt te doen’, zegt Carin. ‘Het is belangrijk dat je een vertrouwensband kunt opbouwen met je huisarts. Als je ernstig ziek wordt of aan het einde bent van je leven, heb je dat nodig. Dan wil je niet met iemand praten met wie je geen klik hebt.’ Dianda knikt: ‘Dan heb je behoefte aan een huisarts die je keuzes respecteert.’ 

Meer informatie over huisartsenzorg vind je op www.patientenfederatie.nl/huisartsenzorg